انواع عسل با توجه به اینکه در طبیعت گلها از لحاظ اندازه، رنگ، شکل و بو با هم متفاوتند، شهد آن ها نیز متنوع است بدست می آید. در واقع رنگ، طعم و عطر انواع عسلها وابسته به گل مورد تغذیه زنبور می باشد. این تنوع سبب شده عطر و طعم عسلها دامنه ای به وسعت عطر و بوی گلها را داشته باشد.
باغ گل
ترکیبات شیمیایی عسل نیز ارتباط مستقیم با نوع پوشش گیاهی، شرایط اقلیمی و گونه زنبورعسل دارد. توجه به شرایط ذکر شده سبب نامگذاری عسل به نامها و دسته بندی مختلف می شود.
عسلی که از کندوهای مجاور با مزرعه یا باغستان با پوشش گیاهی ثابت تولید می شود عسل تک گل نامیده می شود. وقتی بیشتر از 60 تا 70 درصد شهد جمع آوری شده توسط زنبورها از یک نوع گیاه باشد عسل را با نام آن گیاه نمی نامند.
عسل تک گل
مانند: عسل شبدر، عسل اقاقیا، عسل آفتابگردان ، عسل قنقال ، عسل گشنیز
عسل تک گل صد در صد خالص به دلیل شرایط پرواز و عوامل موثر بر جمع آوری شهد توسط زنبور وجود ندارد. شرایط محیطی، نزدیکی به منبع شهد و آزادی پرواز زنبورها سبب جمع آوری شهدهای متفاوتی می شود. در عسل تگ گل بر اساس نام گلی که عمده شهد جمع آوری شده از آن است نامگذاری صورت می گیرد.
دراین نوع عسل که با توجه به فصل و تنوع گلها و مکان قرار گیری کندوها، زنبوها از شهد گلهای متفاوتی تغذیه میکنند عسلی که در این شرایط تولید میشود به دلیل تنوع شهد عسل چند گیاه نامیده می شود. این عسل حاوی خواص گیاهان گونان که شهد آنها توسط زنیور جمع آوری شده می باشند.
عسل چند گل
مانند: عسل کوهستان، عسل مرکبات و انواع درختان مثمر و غیر مثمر
در فصل بهار با توجه به رویش طبیعت و وجود گلهای متنوع ، شهد به میزان کافی در اختیار زنبورها قرار دارد لذا زنبور ها با تغذیه از این گلها می توانند عسل تولید کنند. عموماً عسل تولیدی این فصل بدون تغذیه مصنوعی بوده و از کیفیت بالاتری برخوردار است.
عسل بهاره
مانند: عسل مرکبات و عسل اقاقیا
این عسل که تولید آن از اواسط تابستان تا اوایل پاییز صورت می گیرد به دلیل کمتر شدن گلها در این فصول زنبوردار ناچار به تغذیه زنبور ها با آب و شکر است. این تغذیه سبب می گردد عسل تولیدی ساکارزی بالاتر از حد استاندارد داشته باشدبه همین دلیل عسل تولید پاییز به دلیل ساکارز بالا و تغذیه مصنوعی از کیفیت پایین تری برخوردار است.
با توجه به مکان قرار گیری کندوها و با در نظر گرفتن پوشش گیاهی غالب منطقه و شرایط آب و هوایی، عسلهایی با کیفیت و خواص متفاوت ، در مناطق مختلف تولید می گردد.
عموماً عسلهایی که در مناطق شمالی کشور تولید می شوند به علت رطوبت هوا از میزان آب بیشتری نسبت به عسلهایی که در مناطق خشک تر تولید میشود برخوردارند به همین دلیل عسلهای تولیدی در مناطق کوستانی غلط بالاتر و رنگ تیره تری دارند.
مانند: عسل دماوند و عسل کوهرنگ
با توجه به نوع گلهایی که زنبورها از آن تغذیه می کنند و همچنین شرایط اقلیمی رنگ عسل متفاوت است. چون رنگ عسل تابع شرایط محیطی است لذا به هیچ عنوان نمی تواند بیانگر کیفیت آن باشد.
تقسیم بندی عسل بر اساس رنگ
عسلها بطور کلی می توانند بصورت مایع یا جامد به بازار عرضه گردند. عسل شهد با حالت مایعی با گرانروی بالا به بازار عرضه می شوند و عسلهای بطور کلی در هنگام برداشت به این حالت می باشند.
گذر زمان سبب تغییر حالت عسلها به شکل نیمه جامد می شود که زنبورداران بنا به تقاضای بازار ناچار به حرارت دادن آن شده تا از رس بستن و تبدیل حالت مایع به جامد جلوگیری شود .
عسل کریستالیزه (رس بسته) عسلهایی هستند که از حالت مایع تغییر شکل داده و به حالت نیمه جامد در می آیند. بر خلاف اذهان عمومی که این اتفاق را شکرک زدن و نامرغوب بودن عسل می دانند، رس بستن( ته نشینی بلورهای فند) نشانه زنده بود عسل و حرارت ندیدن آن است. لازم به ذکر است که رس بستن عسل نیز دال بر کیفیت و یا عدم کیفیت عسل نمی باشد.
عسل رس بسته
البته باید این نکته را نیز در نظر داشته باشید رس بستن با شکرک زدن متفاوت است. رس بستن در اصل ته نشینی کریستالهای قند موجود در عسل می باشد اما شکرک زدن در بالای شیرینی هایی مانند مربا که از قند تولید می شود تشکیل می گردد.
حالت دیگر ارائه عسل به بازار بصورت شان عسل است، این عسل بصورت قابهای بافته شده توسط زنبور که عسل درون آنها ذخیر شده به بازار عرضه می شود.
نوع دیگر عرضه ترکیب عسل مایع با عسل شان که مخصوص کندوهای بومی می باشد. در این حالت عسل مایع با تکه های موم قرار گرفته در آن به بازار عرضه می شود.
تکه ها موم همراه با عسل
طبق تعاریف موجود در کشورهای پیشرفته و کشور ما (ایران)، عسل به محصول تولید شده از شهد گلها توسط زنبور اطلاق می شود.
به این صورت که زنبور عسل پس از تغذیه از گیاهان مختلف و انجام یکسری فرآیند شیمیایی در درون بدن خود آن شهد را به عسل تبدیل کرده و در خانه های شان ذخیره می کند.
حال اگر زنبوری به جای شهد گل ها از قند سفید یا شکر استفاده کند، فرآورده آن را نمی توان عسل طبیعی نامید. بر اساس استاندارد های موجود در کشور های مختلف و ایران میزان ساکارز عسل طبیعی به اعداد مشخصی محدود می شود. این اعداد برای ایران 5 و در سایر کشوها 3 می باشد.
طبیعتاً در صورت تغذیه زنبور عسل با مواد قندی به دلیل ساکارز بسیار بالای آنها عسل تولیدی در این بازه قرار نمی گیرند. لازم به ذکر است شهد برخی از گیاهان که زنبور از آن عسل تولید می کند ساکارز بالای داشته و سبب خروج از رنج استاندارد عسل تولید می شود.
در کل هر عسلی که توسط زنبور تولید شود کم و زیاد خاصیت دارویی عسل را دارد هر چند که در بازه استاندارد قرار نگیرد.
زنبوران عسل دارای نیروی ذاتی هستند که گل های مفید را از غیر مفید تشخیص می دهند. آنها با علاقه فراوانی به گیاهان طبی و گل های شفابخش دارد و آنها بخوبی تشخیص میدهند. زنبورها با جمع آوری شهید این گیاهان طبی عسلی شفا بخش برای ما فراهم می کنند.
عسل طبیعی
عسلی که زنبور از شهد گلها استفاده می کند کاملاً طبیعی و سرشار از مواد غذایی و حیات بخش است. این عسل به دلیل دارا بودن عناصر و املاح و ویتامین ها می تواند عمده نیازهای غذایی ما را برطرف کند. زنبورها با فرآیندی که بر روی شهد گلها انجام میدهند آن را برای ما قابل مصرف می کنند.
به درستی معلوم نیست که یک کلنی زنبور عسل، برای ادامه زندگی در طول سال به چه مقدار عسل نیاز دارد. اما در عمل، از یک کلنی نسبتاً خوب، سالانه حدود ۴۵ کیلوگرم عسل مازاد بر نیاز کندو تولید کرده که برای زنبوردار قابل برداشت است .
البته در شرایط ایران میانگین تولید عسل شهد به ازای هر کندو حدود ۱۰ کیلوگرم یا کمتر است. به طور کلی توصیه می شود که در هر زمان از سال، ۷ تا ۹ کیلوگرم عسل درون کلنی و در اختیار زنبورها قرار داده شود.
بیشتر زنبورداران چند شان عسل را از پاییز برای تغذیه بهاره ذخیره می کنند. آسان ترین راه غذا دادن به زنبورها استفاده از همین شانهای ذخیره شده است.
عسل مرغوب ترین غذایی است که میتوان در اختیار زنبورها قرار داد.
این عسل از تغذیه مصنوعی زنبورها با قند سفید و یا شکر بدست می آید. معمولاً زنبورداران در فصلهایی از سال که گل و شهد گیاهان کمتری در طبیعت وجود دارد ناچار به تغذیه زنبورها با آب شکر و قند می باشد.
دلیل این تغذیه این است که ضمن تولید عسل جهت عرضه به بازار از تلف شدن زنبورها نیز جلوگیری شود.
تغذیه زنبور و عسل تغذیه
این عسل به دلیل نوع تغذیه زنبورها هیچ عطر و طعم خاصی ندارد. مسلماً عسل تغذیه خواص عسل تولید شده از شهد گل ها و گیاهان را ندارد.
با توجه به استاندارد میزان ساکارز نمی توان این عسلها را در رده عسل طبیعی دسته بندی کرد.
زنبور ها از منبع تغذیه ای که دارای ساکارز بسیار بالایی است تغذیه می کنند لذا محصول تولید شده نیز در نهایت ساکارز بالایی دارد. اما با تمام این موارد چون تولید عسل توسط زنبور انجام می گیرد و آنزیمهایی به آن افزوده می شود بخشی از خواص عسل را داشته و مصرف آن زیانی به بدن نمی رساند.
بعضی از حشرات ، مانند شته ها و شپشکها ضمن تغذیه از نباتات مختلف، کربوهیدرات (مواد قندی) اضافی خود را روی سطح برگ های گیاهان مورد تغذیه دفع می کنند.
در مواردی که در طبیعت شهد کمیاب باشد، زنبور عسل به اجبار مواد قندی مذکور و همچنین سایر ترشحات شیرین گیاهان (به غیر از شهد گل ها) را جمع آوری می کنند. پس از جمع آوری این مواد و انجام فرایند در بدن خود به صورت عسل آن را در داخل سلول های قاب ذخیره می نماید که به این نوع عسل که عسلک میگوند.
شهد تولید شده توسط حشرات
این نوع عسل از نظر عطر، رنگ و مواد متشکله، از کیفیت کمتری نسبت به عسل معمولی برخوردار است. عسلک در مقایسه با عسل تیره تر و لوولوز و دکستروز کمتری دارد.
قندهای مرکب، مواد معدنی، نیتروژن و مواد اسیدی عسلک بیشتر از عسل می باشد. مقدار مواد معدنی چون پتاسیم، فسفر و آهن در عسلک بیشتر از عسل معمولی است.
این عناصر، به خصوص نمک و پتاسیم که در عسلک به وفور یافت می شود سبب گشته که این محصول برای تغذیه زمستانی زنبور عسل مناسب نباشد.
مصرف عسلک ابتدا باعث اسهال و سپس مرگ و میر نوزادان می گردد.
عسلک اغلب از جمع آوری مواد قندی که روی برگ درختانی نظیر بلوط، راش، تبریزی، نارون، افرا، بید، سدرا و… ترشح می شود تولید می شود.
ثابت شده است که عسل حاصله از بعضی گیاهان برای انسان سمی است و ایجاد مسمومیت و عوارضی از قبیل استفراغ، سرگیجه و عدم تعادل می تواند از عوارض عسل سمی باشد. علت این مسمومیت نوعی گلوکزید مسموم کننده است که در شهد برخی گیاهان وجود دارد.
این نوع عسل ها برای خود زنبور سمی نبوده و زنبوران آن را به راحتی مصرف می کنند. در مناطقی که گیاهان سمی می رویند و زنبوران عسل شهد جمع آوری می کنند، می توانند از شهد این گلها برای تولید موم و بچه کندو استفاده نمایند.
بر اساس مطالعات صورت گرفته عسل حاصل از شهد گیاهان زهری، مانند : بنکدانه، گل انگشتانه خرزهره، شوکران، گل پنجه اعلى و مانند آنها سمی می باشند.
گیاهان سمی
این نوع عسل اگر چه برای انسان مضر است و خوردن آن عوارضی مانند: استفراغ، سرگیجه و درد شدید معده ایجاد می کند، اما در خود زنبور کوچکترین تأثیری ندارد و آنها می توانند از این عسل در زمستان به عنوان تغذیه استفاده نمایند.
عسل تولید شده این گیاه به گونه ای است که بوییدن آن تولید عطسه می کند. خوردن عسلی که زنبور از شهد این گل تولید می کند سكر و مستی می آورد و حتی چشیدنش گلو را می سوزاند.
در تحقیق بر روی خوکچه های آزمایشگاهی ثابت شده است کهخوراندن ۱۰ گرم عسلی که از سم موجود در شهد گل های آزاله ( آزالیا ) و گل صدتومانی به وجود می آید به آنها باعث لرزش فک، استفراغ و تشنج شده و خوراندن ۱۴ گرم از آن به سایر حیوانات باعث مرگ آنها گردیده است .
گونه ای از گیاهان سمی
سم موجود در عسل پایدار نبوده و در صورت نگهداری طولانی مدت، از میزان آن کاسته می شود.
در برخی از انواع عسل، مقدار خیلی ناچیزی رادیوم وجود دارد. رادیواکتیو موجود در عسل با پوشاندن ظروف حاوی عسل با فیلم های حساس عکاسی و کاغذ سیاه و مشاهده تصاویر حاصل اثبات می گردد.
تشعشع رادیوم موجود در عسل باعث ایجاد تصاویر قابل رویتی بر روی کاغذ حساس فیلم می گردد. این خاصیت مربوط به خاک و زمینی است که گیاهان عسل زا در آن رشد کرده اند.
به علت خواص بسیار زیاد عسل و قیمت نسبتا بالای آن همواره مورد توجه سودجویان قرار گرفته است. آنها با تقلب در تولید عسل، گاهاً به درآمدهای بسیار زیادی می رسند.
عسل تقلبی یا مصنوعی به مواد و ترکیباتی شبیه عسل اطلاق می شود که بدون دخالت زنبور ساخته می شود. معمولاً برای تولید این عسل تقلبی از شکر و قند سفید، قند نیشکر و یا قند میوه های شیرین، مانند: خربزه، هندوانه، کدو تنبل و خرما استفاده می شود.
در برخی موارد از افزودنی هایی مانند نشاسته سیب زمینی نیز در ساختن چنین عسل هایی استفاده می کنند.
تولید عسل تقلبی
هر چند از این محصول به عنوان عسل از آنها نام برده می شود اما این مواد از غلیظ کردن آبمیوه ها به طریق مصنوعی و صنعتی به دست می آیند.
در بعضی از کشورها از جمله ایران، گاهی عسل را به روش های مختلف با شکر و یا گلوکز مایع مخلوط می کنند. این یک نوع تقلب در استحصال عسل محسوب شده و حاصل آن مضر می باشد.
همانند این کار قبلاً در آمریکا نیز انجام میشده و دولت آمریکا به ناچار در سال ۱۹۲۶ در فصل مقررات راجع به دارو و غذا یک ماده تنبیهی برای آن قرار داد. براساس این ماده مخلوط کردن عسل با هر نوع ماده قندی دیگر برای فروشنده جرم محسوب می شود.
در میان گیاهان مختلف، صدها گونۀ گیاه می توان یافت که از گل آنها شهد ترشح می شود اما تعدادی از آنها می توانند به اندازه کافی شهد ترشح کنند و این ماده خام را برای زنبوران عسل فراهم آورند.
مهم ترین گیاهان عسل زا در ایران که از آن ها انواع عسل تولید می شود، عبارتند از:
بطور کلی عسل ها در دسته بندی اصلی به دو دسته طبیعی و تقلبی تقسیم می شوند. به عسلهایی با ساکارز در حد استاندارد و تولید شده توسط زنبور را عسل طبیعی می گویند.اما عسل تولید شده توسط انسان با مواد مختلف که زنبور در فرایند آن نقشی ندارد را عسل تقلبی می نامند.
1 – ارائه عسل تقلبی به بازار در درجه اول سبب شده که مردم نسبت به تهیه عسل مردد شوند. چرا که گاهاً نتها از این عسلها خواصی دریافت نمی کنند بکله این زیانهای جبران ناپذیری به بدن آنها وارد می گردد .
2 – همچنین عرضه عسل تقلب سبب شده که ورشکستگی زنبورداران شده است. زنبورداران با زحمت و مشقت فراوان عسل خالص و درمانگر را تولید می کنند.طبیعتاً بخاطر پروسه تولید از قیمت بالاتری نسبت به عسل تقلبی برخودار است.
این اختلاف قیمت سبب شده که آنها نتوانند محصولات خود را به راحتی در بازار به فروش برسانند. عدم توانایی فروش عسلها سبب بدبینی بهصرفه اقتصادی این تولید شده است. این بدبینی سبب شده که تولید این ماده ارزشمند را به مخاطره بی افتد.
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.
خیر رنگ عسل هیچ گونه تاثیری در تعیین کیفیت عسل ندارد چون عسل های می توانند با گذشت زمان تغییر رنگ داشته باشند و این تغییر رنگ نشانه تغییر کیفیت عسل نیست