گیاه گون Astragalus در جهان حدود ۳۲۸۰ گونه دارد که ۵۰۰ گونه آن در آمریکا و بقیه در دیگر قاره ها پراکنده است. البته با این تفاوت که قاره استرالیا فاقد هرگونه گیاه گون می باشد با این وجود بزرگترین جنس گیاهی شناخته می شود.
از این میان ۸۴۴ گونه گون که تقریبا ده درصد کل گیاهان ایران را در بر می گیرد، به صورت علفی، یک ساله، چندساله چوبی، بوته ای یا درختچه ای در ایران وجود دارند. تعداد ۶۲۰ گونه به طور انحصاری در ایران موجود هستند؛ بدین مفهوم که هیچ جای دیگر دنیا دیده نمی شوند.
گیاه گون
ارتفاع بوته گیاه گون تا ۷۵ سانتیمتر میرسد و تولید مثل آن از طریق بذر صورت میگیرد. ساقههای رشد یافته آن به رنگ بنفش تیره است و برگهای آن مرکب از برگچههایی است که به صورت متقابل به تعداد ۱۱ تا ۳۰ جفت در محور هر برگ قرار گرفتهاند. گلهای آن معمولاً به رنگ ارغوانی، گاهی آبی یا سفید بوده، نزدیک به انتهای شاخههای گل دهنده قرار دارند.
محصول اصلی گیاه گون که باعث شده عموماً این گیاه را با آن نام می شناسند کتیرا است. کتیرا عبارت است از، ترشحات صمغی خشک شده حاصل از گیاه آستراگالوس گومی فرا که آن را تحت عنوان گوم تراگاکانت یا گون میشناسند. گیاه مولد کتیرا گیاه کوچکی است به ارتفاع یک متر بومی آسیای صغیر، ایران، سوریه و یونان.
محصول گیاه گون – کتیرا
در اثر خراش دادن ساقه گیاه جدار سلولهای مرکزی و سلولهای پارانشیمی با جذب آب به تدریج بدل به صمغ میشود. فشار تولید شده سبب رانده شدن صمغ به طرف شکاف میگردد صمغ در مجاورت هوا در اثر تبخیر آب به تدریج سخت میگردد و شکل محصول خشک شده بستگی به نوع شکافی که بر روی ساقه ایجاد شده است دارد.
بیشترین پراکندگی گونه های گیاه گون در ایران، مطعلق به دامنه های زاگرس و سلسله جبال مرکزی است. در محدوده جنگل های شمال (هیرکانی) فقط شش گونه از گون ها رویش دارند و بقیه آن ها متعلق به مناطق خشک تر هستند.
محل رویش گیاه گون
بنابراین گون ها، جزء گیاهان خشکی پسند به شمار می روند که با رطوبت کم و نیاز آبی اندک به حیات خود ادامه می دهند.
گیاه گون با داشتن آرایش برگ های شانه ای و همچنین ساختار گل های زیبا و معطر به رنگ های مختلف در طبیعت یافت می شود. از جمله انواع رنگهای این گیاه عبارتند از سفید، آبی، صورتی، بنفش، زرد و قرمز جلوه خاصی به مراتع کوهستانی ایران بخشیده است.
گیاه گون یک گیاه دارویی است که ریشه آن برای داروسازی استفاده می شود و برای بسیاری از مشکلات استفاده می شو اما تا کنون شواهد علمی کافی برای تعیین موثر بودن یا نبودن آن وجود نداشته است.
گیاه گون به صورت خوراکی جهت حساسیت های فصلی، مشکلات قلبی، دیابت و تقویت و تنظیم سیستم ایمنی بدن مصرف می شود. همچنین خواص بسیاری دارد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
خواص دارویی گیاه گون
گون به عنوان یک آداپتوژن در نظر گرفته می شود. آداپتوژن ها دسته ای از مواد طبیعی هستند که اعتقاد بر این است که مقاومت بدن را در برابر استرس های فیزیکی، محیطی و احساسی تحریک می کنند.
به نظر می رسد که مواد شیمیایی موجود در گون باعث تحریک سیستم ایمنی و کاهش تورم می شود. گون که معمولاً با گیاهان دیگر ترکیب میشود، به عنوان یک مکمل غذایی در درمان بسیاری از بیماریها مورد استفاده قرار می گیرد.
بیماریهایی مانند عفونتهای دستگاه تنفسی فوقانی، رینیت آلرژیک (تب یونجه)، آسم، سندرم خستگی مزمن و بیماری مزمن کلیوی و غیره از این جمله اند. همچنین برای تقویت و تنظیم سیستم ایمنی بدن ترویج می شود.
استفاده موضعی (کاربرد روی پوست) گون برای بهبود جریان خون و تسریع در بهبود زخم ترویج می شود.
یکی از استفاده های کلیدی گون به جای داروها، بهبود عملکرد سیستم ایمنی است. گیاه گون موجوب افزایش تولید سلول های ایمنی بدن می شود.
این گیاه ممکن است فعالیت ضد ویروسی متعادلی داشته باشد و به جلوگیری از سرماخوردگی کمک کند. شواهد کمی در مورد مطالعه بر روی انسان در این موضوع وجود دارد، هرچند تاثیر گیاه گون در واقع یک اثر ضد ویروسی است.
گیاه گون همچنین برای مشکلات متعدد قلبی به کار می رود. این گیاه با خاصیت ادرار آور باعث کاهش فشار خون شده و همچنین باعث راحت تر شدن جریان خون در رگ ها می شود.
این موضوع در مطالعات بر روی انسان اثبات نشده است، بنابراین نباید به عنوان جایگزین دارو استفاده شود.
گیاه گون و سلامت قلب
تحقیقات اولیه نشان می دهد که مصرف روزانه 20 گرم گون به صورت خوراکی و در مدت دو هفته می تواند مقیاس عملکرد قلبی را در افراد دارای درد در ناحیه قفسه سینه بهبود دهد.
پژوهش های اولیه نشان می دهد که مصرف گون به مدت 4 هفته، ضعف افرادی که اخیراً دچار سکته شده اند را بهبود می دهد.
چندین مطالعه اولیه از گون برای درمان میوکاردیت ویروسی استفاده کرده اند، اما نتایج متناقض است.
مصرف داروهای گیاه گون همراه با داروهای معمولی برای میوکاردیت می تواند تعداد افراد مبتلا به میوکاردیت را که دارای ضربان قلب غیر طبیعی هستند کاهش دهد. با این حال، به نظر می رسد مصرف گون فقط برخی از نشانگرهای خونی آسیب قلبی را بهبود می بخشد.
به نظر می رسد تزریق گون به صورت داخل وریدی (به صورت IV) همراه با درمان معمولی به مدت ۷ روز پس از عمل جراحی برای اصلاح یک بیماری قلبی به نام تترالوژی فالوت باعث بهبود عملکرد قلب و کاهش زمان تا بهبودی در مقایسه با درمان معمولی به تنهایی می شود.
شریان های آسیب دیده اغلب باعث فشار خون بالا می شوند. به وجود آمدن رسوب حاوی چربی، کلسترول و کلسیم می تواند به شدت سلامت قلب و عروق را به خطر بیندازد.
طی زمان رسوب لخته ها می تواند باعث ایجاد سخت شدن یا همان آهکی شدن شود که منجر با سخت شدن شریانها شده و جریان مناسب خون را سخت می کند.
سلامت رگهای خونی و گیاه گون
به وجود آمدن رسوب ها شریانها را باریک تر و گاهاً باعث انسداد آنها می شود که این امر منجر به مشکلات جدی سلامت می شود. ریشه گون می تواند انسداد شریانی را از بین برده و میزان کلسترول را تعدیل کند.
شواهد محدودی وجود دارد که داروهای گیاهی محتوای گیاه گون، ممکن است قادر باشد تا استحکام و بنیه را در ورزشکاران تقویت کند.
علاوه بر آن، این گیاه ممکن است با ضعف و خستگی در بیماران سرطانی مقابله کند.
شیمی درمانی عوارض جانبی منفی بسیاری دارد. بنابر برخی مطالعات، گیاه گون میتواند بعضی از این علائم را تسکین دهد.
افراد تحت شیمی درمانی که گون مصرف می کنند دریافته اند که این گیاه، 36٪ حالت تهوع، 50٪ استفراغ و 59٪ اسهال را کاهش داده است.
گون ممکن است از سلامتی کلیه با بهبود جریان خون و نتایج آزمایش کلیه حمایت کند، مانند اندازه پروتئین در خون.
تحقیقات اولیه نشان می داد که مصرف روزانه محصولاتی که حاوی 160 میلی گرم عصاره ریشه گون باشد در حدود 3 تا 6 هفته علائمی مانند آبریزش بینی، خارش و عطسه ناشی از حساسیت های فصلی را التیام می بخشد.
گیاه گون و حساسیت فصلی
تحقیقات اولیه نشان می دهد که مصرف گون به صورت وریدی به همراه استروئید استانوزولول علائم کم خونی و کمبود تعداد گلبول های قرمز را در افراد مبتلا به کم خونی ناشی از مشکلات مغز استخوان بهبود می دهد.
تحقیقات اولیه حاکی از آن است که تزریق وریدی ترکیبی از عصاره گون و گیاه دانشن به صورت روزانه به مدت بیش از 90 روز عملکرد کبد را در افراد دارای سیروز کبدی بهبود می بخشد.
تحقیقات اولیه نشان می دهند که مصرف ترکیب گیاه گون با کوردیسپس و پیاز فریتالاریا به مدت 6 ماه علائم آسم متعادل را بهبود می دهد.
ریشه گون به شتاب التیام زخم با افزایش بازسازی بافت کمک می کند. طب سنتی از این ریشه جهت درمان زخم ها و ترمیم و جوان سازی اندام ها و بافت های مجروح استفاده می کرده است.
گلوکز نوعی قند موجود در خون است که مسئول آزاد سازی انرژی برای سلول می باشد. پانکراس انسولین می سازد، هورمونی که به جذب گلوکز در سلول ها کمک می کند.
گاهی اوقات سلول ها مقاومت می کنند و حالتی پیش می آید که به آن مقاوم شدن به انسولین می گویند. در نتیجه پانکراس انسولین بیشتری تولید می کند و در نتیجه فشار بیشتری را تحمل می کند.
اگر انسولین ساخته نشود، گلوکز قادر نخواهد بود تا وارد سلول ها شود و باعث تجمع آن در بدن می شود. این فرآیند می تواند منجر به مشکلاتی همچون بیماری دیابت نوع دو شود.
تحقیقات اولیه حاکی از آن است که ریشه گون سطح عادی قند خون را حفظ می کند و آثار مثبت آن بر روی تنظیم انسولین، در مطالعات مشاهده شده است.
ترکیبات فعال موجود در ریشه گیاه گون ممکن است به کاهش سطح قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ کمک کند. در واقع، این گیاه به عنوان رایج ترین گیاه دارویی تجویز شده برای کمک به مدیریت دیابت در چین شناخته شده است.
مطالعات انجام شده حیوانی و لوله آزمایش، نشان داده شده است که گون باعث بهبود متابولیسم قند و کاهش سطح قند خون می شود.
در یک مطالعه حیوانی، همچنین منجر به کاهش وزن شد. اگرچه تحقیقات بیشتری مورد نیاز است، اما مطالعات انجام شده در انسان تاکنون به اثرات مشابهی اشاره کرده است.
به عنوان مثال، مطالعات نشان دادهاند که مصرف ۴۰ تا ۶۰ گرم گیاه گون در روز پتانسیل بهبود سطح قند خون بعد از ناشتا و بعد از غذا را در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ در صورت مصرف روزانه تا چهار ماه دارد .
پژوهش های اولیه اذعان می کنند که مصرف محصولات گیاهی حاوی گون برای بیش از 10 ماه بینایی را در افراد مبتلا به دیابت بهبود می بخشد.
مشکلات بیانی دیابتی و گیاه گون
تحقیقات اولیه نشان می دهند که دریافت گون به صورت داخل وریدی به مدت ده روز می تواند شنوایی را در افرادی که ناگهانی کر شده اند یا به علت صدای بلند شنوایی خود را از دست داده اند، بهبود بخشد.
شواهد درباره اثرات گون در افراد مبتلا به ایدز واضح و روشن نیست. افرادی که با ترکیبات خاصی از گیاه گون به همراه مواد دیگر به مدت 4 ماه درمان می شوند، بهبود را در علائم ایدز و عملکرد ایمنی بدن از خود نشان داده اند. این در حالی است که بعضاً گون در ترکیب با مواد دیگر این خاصیتی از خود نشان نمی دهد.
پس در واقع این مورد در حد یک ایدۀ ثابت نشده است اما گیاه گون اثر خود را روی سلول های بدن مبتلا به ایدز نشان داده است.
شیمی درمانی با پایه پلاتین برای درمان نوعی سرطان ریه استفاده می شود. تجزیه و تحلیل تحقیقات اولیه نشان می دهد که مصرف محصولات گیاهی حاوی گیاه گون در کنار شیمی درمانی با پایه پلاتین می تواند ریسک مرگ در افراد مبتلا به سرطان ریه را بعد از یک تا سه سال بعد از درمان کاهش دهد.
گیاه گون و درمان سرطان ریه
تحقیقات ابتدایی نشان می دهد که مصرف وریدی گون به مدت 12 روز از هر ماه در طی سه ماه در کنار دیگر داروها می تواند علائم این بیماری را بهبود داده و عفونت های این بیماری را کاهش دهد.
تحقیقات اولیه حاکی از آن است که مصرف ترکیبی از گون با دیگر مواد با کالری پایین، کاهش وزن در افراد دارای اضافه وزن را بهبود نمی دهد.
اضطراب و استرس مزمن می تواند باعث آثار منفی در بدن ما شود. لذا این دو مورد باید تحت نظر باشند. گون می تواند به مهار کردن سطح استرس و افزایش آرامش در ذهن و بدنمان کمک کند.
آنهایی که از بدخلقی و تنش عصبی رنج می برند، می توانند از این گیاه دارویی باستانی بهره ببرند.
این خاصیت ضد پیری گیاه گون از آن جایی که کسی آثار پیری را دوست ندارد یکی از مهمترین و محبوبترین استفاده های آن می باشد، .
ریشه گون به کاهش علائم پیری بر روی پوست کمک کرده و به رشد بافت ها نیز کمک می نماید و از علائم بیماری های مزمن جلوگیری می کند.
برای چروک و لکه های ناشی از پیری، ریشه گون می تواند به شدت مفید باشد.
خواص ضد پیری گیاه گون
بیخوابی و خواب ناآرام می تواند با مصرف ریشه گون برطرف شود. با بهبود سلامت کلی، متابولیسم و تعادل هورمونی بدن، ریشه گون می تواند به ایجاد یک خواب آرام، کمک کند.
سلول ها در بدن شما به طور مداوم رشد و تقسیم می شوند. گاهی اوقات نظم چرخه سلولی به هم می ریزد و رشد و رفتار منظم سلول متوقف می شود.
مطالعات انجام شده بر روی استفاده از عصاره گون، افزایش پوشش غشای سلول های شریان را نشان داده است.
مصرف منظم گون به جلوگیری از سرما خوردگی و آنفولانزا کمک می کند. خواص ضد ویروسی گون، آن را به یک درمان موثر برای سرماخوردگی و عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی تبدیل کرده است.
تحقیقات اولیه نشان می دهد که مصرف ترکیبی از گون و سایر مواد گیاهی به صورت خوراکی به بهبود منظم چرخه های قاعدگی در زنان مبتلا به قاعدگی نامنظم کمک می کند.
سایکلوفوسفامید برای افزایش قدرت سیستم ایمنی استفاده می شود، گون نیز قدرت سیستم ایمنی را افزایش می دهد.
بنابراین مصرف گون در کنار این دارو ممکن است تاثیر آن را کاهش دهد.
تداخل دارویی با گیاه گون
باید خاطر نشان شد که عنصر لیتیوم با گون تداخل دارد و به علت خاصیت ادرار آور گون ، مصرف گون ممکن است عملکرد بدن در دفع لیتیوم را کاهش دهد. این اقدام میتواند میزان لیتیوم را در بدن افزایش دهد و منجر به عوارض جانبی جدی شود.
داروهای کاهش دهنده سیستم ایمنی بدن با گون تداخل دارند و گون قدرت سیستم ایمنی را افزایش می دهد. مصرف گون در کنار این گروه از داروها ممکن است تاثیر آن ها را کاهش دهد.
گون؛ به خصوص در شکل پودری آن، ممکن است مشکلات خونریزی را تشدید کند. گون می تواند لخته های خونی را از بین ببرد، که منجر به مشکلات خونریزی می شود.
زمانی که داروهای رقیق کننده خون مصرف می کنید مانند آسپرین، نباید گون مصرف کنید. حتی در موارد جراحی، مصرف گون باعث بروز مشکل می شود.
گون می تواند فشار خون را کاهش دهد. افراد با فشار خون کم که گون مصرف می کنند ممکن است به ریسک افت فشار خون بیشتر مواجه شوند و این می تواند باعث تشدید مشکلات شود.
گون ممکن است باعث مشکلات گوارشی شود و همچنین می تواند منجر به حساسیت های شدید شود.
گون به خصوص در شکل پودری خود می تواند موجب مشکلات گوارشی شود و بیشتر آلرژی هایی که از گون به وجود می آید معمولاً استثنایی هستند.
گیاه گون و مشکلات گوارش
گون نوعی حبوبات محسوب می شود. از این رو حساسیت به حبوبات مانند لوبیاها و باقلاها، گون می تواند واکنش های آلرژیک را در این موضوع افزایش دهد.
مصرف گون در زنان باردار ممکن است باعث واکنش های شدید شود. هر چند هیچ تحقیقی از این گفتار پشتیبانی نمی کند و تحقیقی نیز وجود ندارد که بگوید گون برای زنان باردار بدون ضرر است پس بهتر است زنان باردار از مصرف آن منصرف شوند.
در حال حاضر هیچ تحقیق کافی انجام نشده است تا نشان دهد گون برای زنان باردار و شیرده سالم باشد. ریشه گون معمولا به صورت کپسول و قرص یا به شکل عصاره مایع در دسترس است.
دم نوش گون با خیساندن ریشۀ تمیز شده در آب داغ به وجود می آید، که روش محبوب دیگری برای مصرف است.
گاهی اوقات که در تنظیمات آزمایشگاهی شرایط بدن وخیم می شود ریشه گون ممکن است کارساز عمل کند و علاوه بر آن، ریشه گون یک جزء معمول در لوسیون ها، کرم ها و پمادهای ضد پیری است.
خواص تسکین دهنده طبیعی گون، آن را به یک جایگزین مفید با پمادهای موضعی ناگوار تبدیل کرده است.
در طب سنتی ، گون معمولا به صورت عصاره یا همان جوشانده به دست می آید.
ریشه ها در آب جوشانده ریخته شده سپس غربال می شوند. اغلب با دیگر گیاهان مانند جین سینگ ترکیب می شوند. شواهد علمی کافی برای تعریف یک دوز مصرف مناسب گون وجود ندارد.
دوز مصرف مناسب برای شما به عوامل مختلفی مانند سن، جنسیت و تاریخچه پزشکی شما بستگی دارد.
بعضی از قسمت های گون می تواند مسموم باشد. اخیرا دریافته اند که نیمی از گون حاوی سموم مختل کننده اعصاب است. این گیاهان بعضاً از لحظه بیرون آمدن از خاک تا جایی که در تابستان خشک شوند، مسموم هستند.
گیاه گون از گیاهان دارویی بوده که دارای خواص درمانی بسیاری می باشد. اما باید به این نکته توجه کرد که این گیاه باید به میزان درست و مناسب مصرف شود.بر اساس نظر متخصصین طب سنتی و نوع بیماری دوز مصرفی و دوره مصرفی آن مشخص می گردد.
از گیاه گون محصولات متنوعی تولید می شود که عمده ترین محصول آن کتیرا است .
از شهد این گیاه توسط زنبوران عسلی تولید می شود .
این عسل که دارای خواص ویژه و خاصی است که به سلامتی بدن بسیار کمک می نماید.
